ESNAFLARIN ZAYİ BELGESİ TALEBİNDE BULUNMASI
Dr. Soner ALTAŞ
18 Kasım 2023
Zayi Belgesi
Türk Ticaret Kanunu’na göre tacir, Vergi Usul Kanunu’na göre mükellef sayılan gerçek ve tüzel kişilerin tutmakla ve saklamakla yükümlü oldukları defter ve belgeler bazen yangın, su baskını, hırsızlık gibi öngörülemeyen birtakım sebeplerle zayi olabilmektedir. Bu durum ise, tacirleri ve mükellefleri, defter ve belgelerini ibraz edememe ve bazı yasal müeyyidelerle yüzleşme sorunu ile karşı karşıya getirebilmektedir. Bu hususu göz önünde bulunduran Yasa Koyucu, Türk Ticaret Kanunu’nda, tacirlere, zayi belgesi alma imkanı tanımıştır.
Zayi belgesi taleplerinin değerlendirilmesinde yargının en çok dikkat ettiği hususların başında, talepte bulunan kişinin tacir sıfatına sahip olması gelmektedir. Zira, TTK, tacir olmayan kişilere, örneğin esnaf ve sanatkarlara, zayi belgesi alma hakkı tanımamıştır. Ancak, Yargıtay, TTK’nın yürürlüğe girmesi sonrasında almış olduğu kararlarda, bu görüşünü yumuşatmış ve esnafların da bazı koşullar altında zayi belgesi talebinde bulunabileceklerine ve bu taleplerine olumlu cevap verilmesi gerektiğine hükmetmiştir.
Zayi Belgesi Talebinde Bulunabilecek Kişiler
Saklamakla yükümlü olduğu defterleri ve belgeleri, yangın, su baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanunî saklama süresi içinde ziyaa uğrayan tacir, mahkemeden zayi belgesi talebinde bulunabilir. TTK, anılan hakkı sadece tacirlere tanımıştır. Bu nedenle, tacir olmayan bir kişinin, örneğin esnasın zayi belgesi talebinde bulunma hakkı kural olarak yoktur.
Yargıtay’ın Esnafların da Zayi Belgesi Talebinde Bulunabileceklerine Dair Kararları
Yargıtay, esnaf olan kişilerin, tacir sıfatını haiz olmasalar dahi, bazı koşulları taşımaları halinde zayi belgesi yönünden tacir sayılabileceklerini öngörmektedir.
- Konuya ilişkin istikrar kazanmış Yargıtay kararlarında;
- Kişinin Vergi Usul Kanunu’na göre esnaf sayılmasının TTK yönünden de esnaf kabul edilmesini gerektirmediği,
- Ticaret siciline yahut Ticaret Odasına kayıtlı olmamanın tacir olmamanın kesin bir kanıtı olmadığı,
- Ayrıca, vergi mükellefi olup olmamanın da tacir ve esnaf ayrımında kesin bir ölçüt olarak kabul edilemeyeceği,
- Kişinin tacir olup olmadığının belirlenmesinde Bakanlar Kurulu’nca 18.06.2007 tarihinde kararlaştırılıp, 21.07.2007 tarihli ve 26589 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 2007/12362 sayılı Bakanlar Kurulu Kararında esnaf – tacir ayırımı kıstaslarının irdelenmesi gerektiği
belirtilmiştir.
Esnafların Zayi Belgesi Taleplerinde Mahkemelerce Yapılacak İşlemler
Esnaflar tarafından yapılan zayi belgesi taleplerinde, mahkemelerce;
- Bilirkişi incelemesi yaptırılarak davacının tacir olup olmadığının öncelikle değerlendirilmesi,
- Tacir olduğu kanaatine varıldığı taktirde yargılamaya devam edilmesi ve sonucuna göre bir karar verilmesi,
- Esnaf olduğunun tespit edilmesi halinde ise davanın aktif husumet ehliyeti nedeniyle reddine dair hüküm tesis edilmesi
gerekmektedir.
Esnafların Zayi Belgesi Taleplerinde Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar
Esnafların, zayi belgesi talep hakkını kazanmış olsalar dahi, zayi belgesi taleplerinin olumlu karşılanması için başkaca koşulların da dikkate alındığını, anılan koşullar mevcut değil ise, zayi belgesi taleplerinin reddedilebileceğini de hatırda tutmaları gerekir.
Örneğin;
- Zayi belgesi talebinin hak düşürücü süre geçtikten sonra yapılması;
- Defter ve belgeleri saklama hususunda gerekli özenin gösterilmemiş olması;
- Beyan edilen mücbir sebep ile defter ve belgelerin kaybolması arasında makul ve mantıksal bir ilişkinin bulunmaması
gibi hallerde zayi belgesi talebi mahkemece reddedilmektedir.